Hans van Maanen // Onmenselijke zintuigen

•  Onmenselijke zintuigen

Stel dat u een zintuig had dat gevoelig was voor infrarood licht. Dan zou u niet alleen de straal van de afstandsbediening van de televisie zien, u zou ook ’s nachts mensen op straat zien lopen en herkennen door de warmte die ze uitstralen. Of stel dat u een zintuig had dat gevoelig was voor elektriciteit. Dan zou blindemannetje geen leuk spel meer zijn: u zou iedereen waarnemen aan de elektrische stromen waarmee elke spierbeweging gepaard gaat, dus ook die van de ademhaling. Een elektrocardiogram zou u zonder dure apparatuur eenvoudig kunnen tekenen door even naar het hart van de patiënt te ‘kijken’.
Er zijn dieren die daar werkelijk geen moeite mee hebben. Haaien vinden hun slachtoffers zelfs al hebben die zich onder het zand verstopt, slangen weten een muis te vinden puur door de warmte die het arme dier onvermijdelijk produceert. Vogels oriënteren zich op het magneetveld van de aarde, bijen op de polarisatie van het hemellicht.
De laatste jaren heeft het onderzoek naar zintuigen bij dieren een hoge vlucht genomen, en de geleerden zijn bijna letterlijk van de ene verbazing in de andere gevallen. De menselijke zintuigen blijken maar een heel klein gedeelte te benutten van alle informatie die voorhanden is. Er zijn meer kleuren dan alleen die van de regenboog, en er zijn tonen hoger dan wij kunnen horen. Soms is het voor een dier van levensbelang die informatie te gebruiken, en dan hebben ze een zintuig dat daarvoor geschikt is. Vleermuizen produceren zo hoge tonen dat mensen ze niet kunnen horen, maar bidsprinkhanen, waarvan men vijf jaar geleden nog dacht dat ze doof waren, blijken een oor te hebben dat precies is afgestemd op de schreeuw van de vleermuis in hun woongebied.

In dit boekje geeft Hans van Maanen, wetenschapsredacteur bij Het Parool, een overzicht van zintuigen die mensen moeten ontberen, maar die andere dieren heel goed van pas komen: de ‘onmenselijke zintuigen’.